Uzlaştırma (Uzlaşma) ve Arabuluculuk Arasındaki Farklar ve Benzerlikler

Uzlaştırma (Uzlaşma) ve arabuluculuk zaman zaman birbirine karıştırılan kavramlardır. Uzlaştırma ceza adalet sisteminde, arabuluculuk ise özel hukuk uyuşmazlıklarında uygulanmaktadır.

Yasal dayanakları, amaçları, süreçleri ve sonuçları birbirinden farklı olan bu iki kavramı karşılaştırmalı olarak ele almak gerekirse;

Öncelikle her ikisi de alternatif çözüm yöntemidir ve tarafsız ve bağımsız üçüncü bir kişinin yardımını içerir. Bu tarafsız ve bağımsız üçüncü kişi; arabuluculuk sürecinde ARABULUCU, uzlaştırma sürecinde ise UZLAŞTIRMACI’dır.
Uzlaştırma, CMK’nın 253,254 ve 255. Maddelerinde düzenlenmiştir. 24.11.2016 tarihinde yapılan bir değişiklik ile uzlaştırmaya tabi suçların kapsamı genişletilmiştir. Aynı yasa değişikliği ile 253.maddenin “uzlaşma” olan başlığı “uzlaştırma” olarak değiştirilmiştir. CMKUY md.4/k’ya göre Uzlaştırma: Uzlaştırma kapsamına giren bir suç nedeniyle şüpheli veya sanık ile mağdur, suçtan zarar gören veya kanuni temsilcisinin, Kanun ve bu Yönetmelikteki usul ve esaslara uygun olarak uzlaştırmacı tarafından anlaştırılmaları suretiyle uyuşmazlığın giderilmesi süreciniifade eder.
Arabuluculuk ise; 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile düzenlenmiştir. Yasaya göre Arabuluculuk: Sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemini ifade eder.(HUAK md.2)
Uzlaştırma müzakereleri ve uzlaşma anlaşması, şartları varsa hem soruşturma aşamasında hem de kovuşturma aşamasında yapılabilir.
Arabuluculuk yoluna dava açılmadan önce başvurulabileceği gibi dava açıldıktan sonra da başvurulabilir.
Uzlaştırma müzakereleri sona erdiğinde uzlaştırmacı tarafından Uzlaşma Raporu hazırlanır.
Arabuluculuk süreci sonunda taraflar anlaşırsa Arabuluculuk Anlaşma Belgesi hazırlanır.
Her iki çözüm yönteminde de taraflar sürece etkin şekilde katılır ve süreçte söz hakkına sahip olur.
Her ikisi de onarıcı adalet prensibi çerçevesinde, toplumsal barışın tesisine ve sürdürülmesine hizmet eder.
Her ikisinin de ortak amaçlarından biri de yargının iş yükünün azaltılmasıdır.

Arabuluculuk ile ilgili sayfamızda ayrıntılı bilgiye yer verildiği için uzlaştırma konusuna biraz daha değinmek isteriz;

Uzlaştırmanın Kapsamı :

Mağdurun gerçek kişi veya suçtan zarar görenin özel hukuk tüzel kişisi olduğu suçlar uzlaştırma kapsamındadır. (CMK md.253/1)
Soruşturulması ve kovuşturulması şikayete tabi suçlar uzlaştırma kapsamındadır (CMK md.253/1-a).
Mağdurun veya suçtan zarar görenin gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi olması koşuluyla, suça sürüklenen çocuklar bakımından ayrıca, üst sınırı üç yılı geçmeyen hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlar uzlaştırma kapsamındadır. (CMK md.253/1-c)
Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olanlar hariç olmak üzere; diğer kanunlarda yer alan suçlarla ilgili olarak uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, kanunda açık hüküm bulunması gerekir. (CMK md.253/2)
Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olsa bile, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda uzlaştırma yoluna gidilemez. (CMK md.253/3)
Suçun birden fazla faili varsa; aralarında iştirak ilişkisi olsun veya olmasın, ancak uzlaşan kişi uzlaşma hükümlerinden yararlanır.

Uzlaştırma Kapsamına Giren Suçlar:

Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlar.
Şikâyete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın, Türk Ceza Kanununda yer alan;
Kasten yaralama (üçüncü fıkra hariç, madde 86; madde 88),
Taksirle yaralama (madde 89),
Konut dokunulmazlığının ihlali (madde 116),
Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması (madde 234),
Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması (dördüncü fıkra hariç, madde 239),
Tehdit suçu (m. 106/1)
Hırsızlık Suçu (m. 141)
Dolandırıcılık suçu (m. 157) vs.

Uzlaştırma Süreci Nasıl İşler:

Soruşturma aşamasında;

Cumhuriyet Savcısı, suçun işlendiği konusunda yeterli şüphe varsa suçun uzlaştırma kapsamında olup olmadığını değerlendirmek durumundadır. Uzlaştırma kapsamında olduğunu tespit ettiğinde soruşturma dosyasını uzlaştırma bürosuna göndermelidir.
Uzlaştırma bürosuna gönderilen dosya uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından incelenir ve listede kayıtlı bir uzlaştırmacı görevlendirilir.

Kovuşturma aşamasında;

Kamu davası açıldıktan sonra dosyaya bakan mahkeme, suçun uzlaştırmaya tabi olduğunun tespit edilmesi ile dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir.
Uzlaştırmacı görevlendirildiği dosyada uzlaştırma evrakını teslim alır ve otuz gün içerisinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırır. Bu süre zarfında sonuçlandırılamazsa süre Cumhuriyet savcısının onayı ile en fazla yirmi gün daha uzatılabilir. Uzlaşmanın gerçekleşmesi halinde tarafların imzalarını da içeren raporda, ne suretle anlaşıldığı ayrıntılı biçimde açıklanır.
Uzlaşma sonucunda şüphelinin edimini def’aten yerine getirmesi veya bila edim uzlaşılması halinde şüpheli hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Kovuşturma aşamasında uzlaşma sağlanırsa davanın düşmesine karar verilir.
Uzlaşmanın sağlanması halinde uzlaştırma kapsamındaki suç nedeni ile tazminat davası açılamaz. Şüphelinin, edimini yerine getirmemesi halinde uzlaşma raporu veya belgesi, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun md.38 gereği yazılı ilam mahiyetini haiz belgelerden sayılır.
Uzlaşma neticesinde verilen karar adli sicil kaydına işlemez.

Uzlaşma Ediminin Konusu:

Taraflar uzlaşma sonucunda belirli bir edimin yerine getirilmesi konusunda anlaşabilirler. Bunlar CMKUY’da tahdidi olarak sayılmıştır. Bunların dışında da edim kararlaştırılabilir ancak hukuka ve ahlaka aykırı olmaması gerekir.

Fiilden kaynaklanan maddî veya manevî zararın tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi veya eski hâle getirilmesi,
Mağdurun veya suçtan zarar görenin haklarına halef olan üçüncü kişi ya da kişilerin maddî veya manevî zararlarının tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi veya eski hâle getirilmesi,
Bir kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluş ile yardıma muhtaç kişi ya da kişilere bağış yapmak gibi edimlerde bulunulması,
Mağdur, suçtan zarar gören, bunların gösterecekleri üçüncü şahıs veya bir kamu kurumu ya da kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluşun belirli hizmetlerinin geçici süreyle yerine getirilmesi,
Topluma faydalı birey olmayı sağlayacak bir programa katılımın sağlanması,
Mağdurdan veya suçtan zarar görenden özür dilenmesi.

Taraflar uzlaştırma süreci sonunda edimsiz olarak da uzlaşabilirler.

Arb.Av.Özlem ÖZÇELİK